ang maliliit na kuwento (pero kuwento)

May maliliit akong kuwento noong nagtuturo pa ako o maski mga karanasan ko bilang manunulat.


SUBJECT: PRE-MARITAL SEX

Sa isang subject na itinuturo ko tungkol sa research paper, isang diskusyon tungkol sa pre-marital sex ang nabuksan.
“Open ba sa mga kalalakihan ang pre-marital sex?”
Sagot ng isang estudyante, “Yes mam, condom lang ang katapat niyan. Para iwas aids mam!”
“So ibig sabihin hindi bawal sa lalaki ang pre-marital sex at ang kailangan lang ay iwasan ang pagkalat ng aids?”
“Yes mam, condom lang talaga ‘yan, dami sa 711 niyan!”
Follow up question ko. “E ang babae? Ok na ba ang pre-marital sex sa kanila?”
Huhhhhhhh!!! Kantiyawan ang mga lalaki, nag-blush ang mga babae.
Isang estudyanteng babae ang tinanong ko, “Ano iha? Open na ba ang mga kabataang babae sa pre-marital sex?
Nahihiya, “M-mam, hindi po.”
Huuuuuuuuhhh!!!! Kantiyawan ulit ng mga lalaking estudyante.
Tanong ko ulit sa estudyante kong babae, “Bakit hindi open?”
“P-pokpok daw po kasi siya kapag inamin niya.”
Tumindi ang hiyawan at palakpakan sa loob ng klase ko. Grabe!!! Parang pandemonium. Tuwang tuwa ang mga estudyante kong lalaki ng marinig ang salitang pokpok!
Nag-follow up question ako. “Eh kanino makikipagsex ang lalaki kung puwede sila at hindi puwede ang babae?”
Biglang natahimik ang lahat. Nagkatinginan. Walang makasagot sa mga lalaki.
Isang babaeng pilya ang tumayo at agad malakas na malakas na sumagot, “Eh di sa kapwa po lalaki, mam!”
Huuuuuuhhhhhh!!!! Mas malakas, mas matindi, walang patid na hiyawan ng mga babae. Pinakawalan nila ang isang klase ng tili na mababasag ang eardrum ng mga lalaki.
Natapos ang argumento sa klase ko.

Pero may isa pang humirit, isang gay na estudyante ko ang tumayo at nagtaray, “Tapos ngayon magtataka kayo kung bakit dumadami ang bakla?”

Muling nagkalampagan ang buong classroom, hagalpakan ng tawa ang mga estudyante ko: babae, lalaki, tomboy, bakla.


SUBJECT: VIRGINITY

Isang malaking isyu na ang virginity ng babae ay kailangang manatiling intact bago magpakasal para ituring na mabuting babae. Hindi makawala ang mga Filipino sa ganitong konsepto.

Isang research paper na naman ang gagawin ng mga estudyante ko.

Bawat section ay may 300 respondent na lalaki sa survey. Ang paksa ay kung "Gaano Kahalaga ang Virginity sa Pag-aasawa?"

Ang naging resulta: Ito daw ang batayan ng maayos na pamilya.

Inis na inis ang mga estudyante kong babae.
“Mam Glady, bakit ganoon? Unfair ang resulta.”
Sabi ko, “Dayain natin, gusto n’yo?” Pagbibiro ko para medyo gumaan ang pakiramdam nila dahil “unfair” daw ang resulta.
“No mam, ayaw naming dayain ang resulta. Debate na lang. Idaan sa debate!” Hamon ng mga estudyante kong babae.
“Call,” sigaw ng mga lalaki.
Umpisa ng argumento, “Importante ang virginity!” Deklarasyon ng estudyante.
Sabi ko, “Bakit?”
“Kasi mam, gaya ng nanay ko, matino siyang babae, maayos ang pamilya namin, hindi siya nanlalalaki.”
Malakas ang palakpakan ng mga lalaki.
Isang babae na mainit na mainit ang ulo ang tumayo. Hinarap ang kaklase.
“Paano ka nakasigurado na virgin ang nanay mo ng pakasalan niya ang tatay mo?” Galit at nanghahamong tanong ng estudyante kong babae.
“Siyempre first love niya ang tatay ko.” Madiing tugon ng lalaking kaargumento.
“So dapat kapag first love, suko na ang bataan?”
“Siyempre.” Mayabang pang tugon ng lalaki.
“Puwes, hindi kita first love!” Sigaw ng estudyante kong babae.
Nagtawanan ang buong klase ko.
Magboyfriend pala iyong nagdebate.


SINONG BAKLA?

To be fair, siyempre’t hindi naman lahat ng lalaki ay ganoon mag-isip. May isang lalaki ngang napagbintangang bakla kasi kampi daw sa mga babae. Magkaibigan ito at lagi akong pinupuntahan sa faculty. Minsan ay nag-argumento sila sa harapan ko habang binabasa ko yung research proposal nila.

“Pare, sa grupo ka na namin, hayaan mo na ang mga babae na kumampi sa kapwa babae.”
“Ayoko.”
“Bakit ka ba kamping kampi sa mga babae?”
“Siyempre babae ang nanay ko.”
Pilosopo ang isang esudyante, “Lalaki naman ang tatay mo, ah.”
“Oo nga, pero hindi dapat ipinaaapi ang babae.”
“Hindi naman natin sila inaapi ah? Pero grade mula kay Mam Glady ang pinag-uusapan dito, dapat full force tayong mga lalaki.” May segway pa iyon na, “Mam, ang kuripot nyo kasing magbigay ng grade, ayan tuloy.”
Hindi ko pinansin ang sinabi ng estudyante ko. Panay ang lagay ko ng red mark sa research proposal para ayusin, daming mali eh.
“Pare sige na.” Pamimilit pa ng isa.
“Ayoko nga.”
“Bakla ka ata eh.”

Nagprotesta agad ang estudyante kong pinagbintangang bakla, “Loko, pare, sapakin kita, sinong bakla? Ikaw nga itong nakita kong sinisilipan sa CR si Benson eh.”

Lihim akong napatawa. Ewan ko kung alam nila. Pero ang pagkakaalam ko, ang tsismis ng mga estudyante tungkol sa kanila ay magboyfriend sila.


Sa loob ng limang taong pagtuturo ko sa kolehiyo, wala pa naman akong estudyanteng nagsuntukan sa loob ng klase dahil sa mga debateng ganyan. Pero masaya silang nakakapag-express ng mga ganitong opinion. Katuwiran ko, hindi man agad-agad maitutuwid ang mga pananaw ng lalaki tungkol sa babae. But at least maging conscious naman sila kung anu-ano ang mga negatibong pananaw na naipalalaganap sa mga kakabaihan. Somehow, baka mai-apply na nila ang ganitong pagbabago sa magiging asawa nila o sa mga magiging anak nilang babae.

Alam ko, namimiss ng mga estudyante ko ang isang gurong tulad ko. Obvious sa mga text messages na natatanggap ko mula sa kanila. Mam, may teacher pa bang kagaya mo? Pasaway!!!


BUNTIS

Sa isang pagtitipon na may mga komiks, nagkaroon ng multi-media presentation sa mga nobela sa komiks. May isang portion na nakatawag ng pansin sa akin. Eto ang dialogue.

"Buntis ka? hayop ka! tanga ka!" Habang binubugbog 'yung babaeng buntis. Eh buntis na nga, bugbugin pa ba?

Nagtataka ako kung ano ang ikinaganda ng nobela na may mga ganitong dayalog at kailangang gawan ng multi-media presentation. Kinikilabutan ako. Babae ang sumulat ng akda, pero mismong siya ay hindi niya alam ang karapatan niya bilang babae. At para ipamura at ipagbugbog niya ang tauhan niyang babae dahil lang sa buntis ito.

Sinulyapan ko ‘yung manunulat na babae, nakangiti, buong pagmamalaki siyempre’t dami ang nanonood. Tiningnan ko ‘yung babaeng buntis na binubugbog sa kuwento.

Nagkakapalit na ata sila ng mukha sa paningin ko.


PAGKAIN

Sa isang workshop naman na ako ang "facilitator.” Grupo o organisasyon sila ng "women against violence, sexual harassment, battered wife, etc..."

Tanong ko bago ko umpisahan ang workshop, “Gaano na po ba kalawak ang sakop ng pag-aaral at naaabot ng kaisipan natin sa pagsusulong ng ganitong kamalayan?”

May isang sumagot, buong pagmamalaki, “malawak na malawak na po.”

A, ok, sa isip-isip ko, hindi na ako magkakaproblema sa nilalaman. Maaari na akong mag-focus sa anyo at ilang teknikalidad.

Tumambad sa aking paningin ang isang frame ng komiks script. Eto ang eksena, madilim na sinehan, hinahalikan ng lalaki ang babae at ang sabi ay ito.

Lalaki (bulong): ang sarap mo….

babae: (daing) oooohhhh….

Nabigla ako. Hindi ko napigilan ang pagtawa. Sabi ko, “Ano to? kumakain? At ang babae ang pagkain?”

Nagkatinginan sila. Alam kong napahiya sila. Ikaw ba naman ang nagsusulong ng ganitong advocacy tapos mako-caught in the act ka?

Nag-preno agad ako. Napahiya din kasi ako.


INA

Tanong ng isang guro namin noong nag-aaral pa ako, “Ano ba kasi ang papel ng ina sa lipunan natin?”
“Miss Gimena, ano ba ang nanay mo sa pamilya ninyo?”
Hindi agad ako nakasagot. Background check. Bigla akong napaisip, ano nga ba ang nanay ko sa pamilya namin?
May isang nagtaas ng kamay. Sa isip-isip ko, ang bobo ko naman, para iyon lang hindi ko agad nasagot. Nakakahiya ako.
Sinagot ng isang kaklase kong lalaki. “Mam, ang nanay ko po ay masipag, gumagawa ng lahat ng trabaho sa bahay, martir na asawa, mabait na ina, hindi marunong magalit at higit sa lahat, magaling maglaba!”
“Iho, bakit hindi mo pa sinabing, ang nanay ko po ay katulong namin!”
Save by the bell ako. Dahil ang sagot ng kaklase ko ay ang sagot na muntik ko sanang maisagot.
Ulit-ulit ko na lang binatukan ang sarili ko sa isip ko.


LIBOG

Sabi sa akin ng isang editor sa romance novel, “Masyado ka namang idealistic magsulat. Hindi ito babasahin ng readers. Landian mo. Lagyan mo ng libog.”

Ah ok, libog. Gumawa ako ng isang kuwento ng babaeng may “libog” daw sa katawan.

Binasa ng editor. Tapos pinare-revise. Tanong ko, “Bakit kailangan ng revision?”
“Masyadong “malibog” para maging babae.”
Haha! Putik na buhay ‘to, pati libog ng babae, sinusukat? Eh paano ko lalagyan ng “landi o libog” ang karakter ko kung lalagyan ko ng sukat?
Hindi pa doon natapos sa hirit ng editor, “Oy, Glady, gawin mong “virgin na malibog ha?”
Hahahaha!!!!! Kainis!!! Ang sakit ng tiyan ko sa katatawa. Malibog na virgin. Kaaawa-awang kalagayan naman ng babae, hindi na baleng malibog pero nasasatisfy naman niya ang gusto niya. Kaso ikakahon pa pati libog niya bilang isang babaeng virgin?
Hindi ko isinulat. Naaawa ako sa karakter na gagawin ko. Kung sa akin ay hindi ko gustong mangyari iyon. Hindi ko na inirevise o ibinalik. Minsan ay nagkita kami ulit ng editor na iyon.
“O, nasaan na ang nobela mo?”
Tanong ko, “alin ‘yung kuwento ng virgin na malibog?”
Seryosong naghihintay ng sagot ang editor ko.
“Ayun, lola na at malibog na virgin pa rin!”


Ang dami kong maliliit na kuwentong ganito na nararanasan ko sa mga estudyante, kapwa guro, kaibigan, kasamahang manunulat, at maging sa sarili ko. Pero masisisi ba tayo sa mga ganitong kamalayan gayung ganito nga tayo pinalaki sa ilalim ng “patriarchal” na lipunan?


Hindi ako advocate ng feminist movement o gay lit. Paulit-ulit kong sinasabi yan. Hindi naman kasi kailangang maging miyembro nito para magsulong ka ng isang kamalayan o para lang maunawaan mo ang iyong karapatan bilang tao at bilang mamamayan ng lipunan.

Sabi nga ni Marx tungkol sa false ideology, may karapatan tayong iwasto o itama ito. Wala ba tayong gagawing pagwawasto dito? Lalo’t mga manunulat tayo?

Sige, payag naman ako na ganito ang lipunan natin. Sige, hindi ko babaguhin. Sige, wala akong gagawin. Kailangan kong kumita. Kailangan ko ng pera. Kailangan kong makipag-compromise para basahin ako at kunin pa ang serbisyo ko bilang manunulat. But the least thing na maaaring kong i-contribute ay ang huwag nang dagdagan ang mga maling konsepto sa pamamagitan ng akda ko, na “malay” ako.

Ito ang dahilan kung bakit kami nina Tita Opie (Ofelia Concepcion), Josie Aventurado, Maia Jose, Leslie Navarro ay naniniwala na may pangangailangan sa mga manunulat ng komiks o romansang nobela na dumaan sa workshop at pag-aaral. Dahil maraming maraming kailangan pang matutuhan. Hindi pa tayo dapat huminto sa pag-aaral. Hindi pa tayo dapat huminto sa pagbabasa. Hindi pa tayo dapat huminto sa pag-unlad. Hindi ba’t gusto natin na ang ating mga akda ay kilalanin bilang isang lehitimong panitikan at hindi maging pambalot ng tinapa lang?

Maski pakonti-konti lang ang pag-aangat o pagbabasag ng mga kumbensiyon. Hindi naman kailangang isagad. Maski ipakita lang muna, ipa-aware lang muna. Maski nakikipag-compromise pa muna. Sa paunti-unting pagmumulat ay kaalinsunod na ang unti-unting pagwawasto.

Krimen na maituturing bilang manunulat ay ang magsulat ng isang paksa o isang bagay na wala siyang lubos na nauunawaan pero nakapagpapalaganap ng maling kamalayan. Ngunit ang pinakamalaking krimen sa lahat, ay ang isang paksang alam na ngang mali, pero isinulat pa rin ng walang ginawang pagwawasto.


And there's no excuse for that.